Không chỉ là một đặc sản, với người dân tộc Lào ở xã Buôn Đôn, món bún Lào có tên gọi Khạu Pụn Nặm Ya còn là một câu chuyện ấm áp được dệt nên từ nỗi nhớ và tình yêu của những người con xa xứ.
Dọc con đường nhỏ ở Buôn Trí (xã Buôn Đôn) có vài ba quán bún Lào nhưng người dân nơi đây biết đến và trân trọng nhất là bếp của bà Mẹ Đăm. Bà năm nay đã ở cái tuổi xưa nay hiếm, sống lặng lẽ đối diện với ngôi nhà sàn hơn 100 năm tuổi của vua voi Khunjunốp. Bà ít khi nhóm bếp, chỉ khi những vị khách quý hay những tâm hồn đồng điệu với ẩm thực Lào tha thiết yêu cầu, bà mới nấu. Mỗi lần như vậy, bà không chỉ nấu một bữa ăn mà còn là cách vỗ về nỗi nhớ quê hương, để mùi vị ấy sống lại trong từng thớ thịt, từng giọt mồ hôi.
Hơn 100 năm trước, những người Lào từ vùng Nam Lào đã di cư đến đây, chung sống và hôn phối với các dân tộc bản địa. Bà Mẹ Đăm cũng là một người con lai, mang trong mình dòng máu Lào của mẹ và Êđê của cha. Từ nhỏ, bà đã được mẹ truyền lại bí quyết làm những món ăn truyền thống của dân tộc Lào. Vì vậy, món bún Khạu Pụn Nặm Ya không chỉ là một công thức mà còn là một ký ức tuổi thơ, một sợi dây vô hình kết nối bà với cội nguồn và tình yêu của mẹ.
Gia đình bà Mẹ Đăm và món bún Khạu Pụn Nặm Ya đặc trưng của người Lào
Để tạo nên một bát bún Khạu Pụn Nặm Ya trọn vẹn, bà Mẹ Đăm bắt đầu bằng việc chuẩn bị những nguyên liệu tươi ngon nhất. Cá diêu hồng hay cá rô phi được luộc cùng sả, riềng và đặc biệt là củ ngải bún (krachai) để gột rửa đi tạp vị, đồng thời làm dậy lên hương thơm đặc trưng ngay từ đầu. Từng thớ thịt cá được bà gỡ tỉ mỉ, rồi giã nhuyễn, tạo nên sự mịn màng, tinh khiết. Nước luộc cá được giữ lại để làm cho nước dùng trở nên đậm đà.
Linh hồn của món bún nằm ở nước sốt đặc trưng. Người nấu giã nhuyễn một hỗn hợp gia vị gồm ớt khô, hành tím, tỏi. Để nước dùng có màu đỏ cam hấp dẫn mà không quá cay, bà Mẹ Đăm khéo léo thêm vào một chút bột paprika hoặc bột điều đỏ. Khi sắc màu đã ưng ý, bà cho hỗn hợp này vào nồi đã đun nóng nước cốt dừa đậm đặc. Hương thơm béo ngậy của nước cốt dừa quyện với mùi gia vị lan tỏa, đánh thức mọi giác quan.
Thịt cá đã giã nhuyễn được cho vào xào cùng với sốt cà ri, thấm đẫm vị ngon. Bà từ từ thêm nước cốt dừa loãng và nước luộc cá vào nồi, khuấy đều. Nước dùng bắt đầu sánh lại, đặc quánh vị của đất trời và những ký ức. Cuối cùng, một nguyên liệu không thể thiếu được thêm vào: mắm Nặm Pa Đaẹc. Hương vị lên men đặc trưng của loại mắm cá này là chìa khóa để món bún trở nên sâu sắc và đúng điệu. Bà Mẹ Đăm cũng không quên thêm vài lá chanh Thái (bay Khị Hụt) để tạo nên một nốt hương thanh thoát, làm bừng sáng cả bát bún.
Khác với nhiều nơi ở Lào và vùng Đông Bắc Thái Lan, món bún này có thể thêm tiết heo, chân gà hay thịt băm viên thì ở Buôn Đôn, món bún lại giữ lại sự thanh khiết và nguyên bản của cá. Vị ngon của mắm cá Nặm Pa Đaẹc không chỉ là gia vị mà là linh hồn của món bún. Đặc biệt, món bún này được ăn kèm với các loại rau sống thanh mát; những sợi bắp sú bào giòn rụm, những lá xà lách tươi xanh, hay những cọng rau diếp, rau thơm... tạo nên một sự cân bằng hoàn hảo, giúp món ăn không bị ngấy mà thêm phần trọn vị.
Khi thưởng thức món bún Khạu Pụn Nặm Ya của bà Mẹ Đăm, thực khách không chỉ ăn một món ăn, mà đang chia sẻ nỗi nhớ, niềm tự hào của người nấu. Món bún này gợi lên trong ta lòng trân trọng những giá trị thủ công, những hương vị nguyên bản không bị pha tạp bởi sự thương mại hóa. Đó là một câu chuyện về văn hóa, về sự kiên định của người Lào trong việc gìn giữ bản sắc.
Khăm Kẹo Tha Na Sủn Thon
Bài viết gốc: Xem tại đây
